گمان بردن ِکاروانیان که بهیم? صوفی رنجور است

رو درافتادن: یعنی با سر به زمین خوردن، سکندری رفتن.

لَخت: لخت در این جا به معنى تکه و پاره از چیزى، و در بیت دیگر از مثنوى به معنى ضربت زدن آمده است:

          تا ز زخم لخت یابم من حیات             چون قتیل از گاو موسى اى ثقات‏

          تا ز زخم لختِ گاوى خوش شوم             همچو کُشته و گاو موسى گَش شوم‏

1438- 1437 2

زَنگ: چرک گوشه چشم، چرکى که در گوشه چشم پدید مى‏آید.

قُوت: خوراک.

مُسَبِّح: (اسم فاعل از باب افعال) تسبیح گو.

( 244) وقتى صوفى سوار خر شده براه افتاد خر در هر قدم با سر بزمین مى‏افتاد. ( 245) در هر دفعه مردم او را بلند مى‏کردند بالاخره گمان کردند که حیوان رنجور است‏. ( 246) یکى گوشش را مى‏پیچید دیگرى دهنش را باز کرده زیر کامش را مى‏نگریست‏. ( 247) یکى بنعل او نگاه مى‏کرد که مبادا سنگ زیر آن رفته باشد آن یکى رنگ چشمش را نگاه مى‏کرد. ( 248) بصوفى مى‏گفتند تو دیشب شکر مى‏کردى که این خر خیلى قوى و چابک است اکنون از چیست که باین حال زار افتاده‏. ( 249) صوفى گفت خرى که شب لا حول بخورد روز بهتر از این راه نمى‏رود. ( 250) وقتى قوت شب خر لا حول باشد شب در حال تسبیح گفتن بوده و روز در حال سجده خواهد بود .

مضمون این ابیات نیز مثالى است براى نشان دادن تزویر و ظاهر سازى بعض مردم، نیز پایان بد آن کس که به چنین کسان اعتماد کند. مولانا می گوید: امان از اظهار نظرهای غیر مسئولانه که نه تنها در میان عامه مردم، بلکه در میان خبرگان بی‌خبره، پژوهش‌گران بی‌پژوهش و صاحب نظران بی‌صائب نیز شیوع مالیخولیایی یافته است. هر کسی از گمان خود گمانه‌زنی می‌کند و تنظیم امور می‌نماید. و نعل وارونه می‌زند. اینان «لاحول خورانی» هستند که شیطان‌وار به بندگی و ایمان تظاهر می‌کنند.